BEZ CZARNY (łac. Sambucus nigra) Krzew silnie rozrastający się, czasem niewysokie drzewo o specyficznym zapachu. Kora na starszych gałęziach jest szara lub brunatna, podłużnie spękana. Młode gałązki bzu są zielone, z wieloma żółtawymi przecinkowatymi przetchlinkami. Wewnątrz nich znajduje się gąbczasty, biały rdzeń. Liście są duże, ciemnozielone, naprzemianległe, nieparzysto pierzaste, o 5-7 listkach eliptycznych lub podłużnych nierówno piłkowanych. Liście rozwijają się o wiele wcześniej niż kwiaty. Kwiaty drobne białokremowe, osadzone na długich szypułkach tworzą płaskie baldachokształtne kwiatostany na szczytach pędów. Kwitnie w maju i czerwcu. Kwiaty mają silny i nieprzyjemny zapach, a smak korzenny, gorzkawy. Owocem jest jagoda czarno lub czarnofioletowa, lśniąca i soczysta, o czerwonym soku. Dojrzewają w sierpniu i we wrześniu, mają mdły smak. Bez czarny występuje w całej środkowej Europie, krajach bałkańskich i środkowo zachodniej Azji. W Polsce występuje powszechnie na terenie całego kraju. Rośnie dziko w zaroślach, na miedzach, na brzegach lasów, na zrębach leśnych, blisko ludzkich siedzib, na rumowiskach i nieużytkach oraz w parkach i ogródkach. Jest rozsiewany przez ptaki w stanie naturalnym, ale też często sadzony w parkach i ogrodach jako roślina ozdobna i lecznicza. Bez czarny ma szerokie zastosowanie w lecznictwie i jest jedynym z najbardziej popularnych leków domowych.
Podstawowe substancje i zastosowanie:
Kwiaty bzu czarnego zawierają flawonoidy, kwasy fenolowe, olejek, garbniki, tri terpeny i sterole. W owocach występuje głównie glikozydy antocyjanowe, kwas jabłkowy, szikimowy, chlorogenowy, witamina C, witaminy z grupy B, cukry i pektyny. We współczesnym ziołolecznictwie bez czarny jest powszechnie stosowany i jedynym z ważniejszych asortymentów zielarskich. Kwiaty bzu czarnego działają napotnie, moczopędnie, uszczelniają ściany naczyń włosowatych i zwiększają ich elastyczność. Stosowane są powszechnie w stanach gorączkowych. Odwary z kwiatu stosowane są zewnętrznie do płukania w zapaleniu jamy ustnej i gardła, w anginie, do okładów w zapaleniu spojówek i brzegów powiek, a także jako dodatek do kąpieli kosmetycznych. Owoce bzu czarnego działają napotnie, moczopędnie, lekko przeczyszczająco i słabo przeciwbólowo. Należą do tzw. środków czyszczących krew, usuwają z organizmu wraz z potem, moczem i kałem szkodliwe produkty przemiany materii i trujące toksyny. Działają również przeciwreumatycznie i przeciwzapalnie. Odwary z owoców bzu czarnego stosuje się doustnie jako środek odtruwający i pomagający usuwać z organizmu szkodliwe produkty oraz jako pomocniczy lek przeciwbólowy w rwie kulszowej i nerwobólach. Stosowane są w stanach zapalnych żołądka i jelit. Odwar z kwiatów bzu czarnego stosuje się zewnętrznie do płukania jamy ustnej i gardła. Napar z kwiatów bzu czarnego jest skuteczny przy kaszlu, w przeziębieniach, zaflegmieniu płuc i katarze. Inhalacje parami z naparu kwiatów pomagają w przewlekłych nieżytach dróg oddechowych i uporczywym kaszlu. Odwar z owoców bzu czarnego działa jako środek ułatwiający wypróżnianie i moczopędnie. Także jako środek usuwający z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii i toksyny. Pomocniczo jako lek przeciwbólowy, ale nie wywołujący uzależnień. Sok z owoców czarnego bzu stosować w przeziębieniach, grypie oraz zaburzeniach trawiennych, jako środek pomocniczy w zapaleniu korzonków nerwowych i nerwobólach. Sok działa korzystnie na drogi moczowe, można go stosować w ilości 1 łyżka soku na 1 szklankę herbaty dla dzieci przy nocnym moczeniu. U dorosłych pobudza również czynności nerek i przeciwdziała wystąpieniu biegunek.
(1) Nowak, T.Z., Zioła dla zdrowia dzieci
(2) Senderski M.E., Prawie wszystko o ziołach
(3) Wydawnictwo Naukowe PWN Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa
